De mobilisatie

De oorlog komt dichterbij

De afgelopen jaren kijkt Nederland aandachtig naar zijn Oosterbuur Duitsland, waar Hitler sinds 1934 de totale macht heeft verkregen. Duitsland annexeert in 1938 Oostenrijk. Een jaar later Tsjecho-Slowakije. Nu broeit de Poolse crisis. Duitsland en Rusland verdelen Polen in een verdrag.  

Genoeg reden voor de Nederlandse regering om op 28 augustus 1939 de algehele mobilisatie van het Nederlandse leger af te roepen. Naast het beroepsleger en de Vrijwillige Landstorm, worden 16 lichtingen dienstplichtigen van 1924 t/m 1939 opgeroepen. Andries is als dienstplichtig Sergeant der Jagers hier één van.

(Bron: NIMH)

Op dat moment is hij 28 jaar oud, getrouwd en vader van twee kinderen, wanneer hij in zijn uniform met koffer in de hand onderweg is van zijn woonplaats Bilthoven naar zijn verzamelplaats Delft, waar hij zich moet melden.

*****

Andries hield voor zo ver bekend geen dagboek bij. Toch kan er aan de hand van verslagen, rapporten en dagboeken van anderen (uit zijn bataljon, compagnie, of sectie) een vrij goed beeld geschetst worden van zijn dagen als dpl. Sergeant der Jagers tijdens de mobilisatieperiode en de oorlogsdagen van mei 1940.

Er zijn in het bijzonder twee personen waarmee de familie van Andries na de oorlog contact heeft onderhouden: Eerste Luitenant N.W. Lingen en Korporaal J.C. Borgdorff. Via beiden – die onderdeel waren van hetzelfde bataljon als Andries – heeft de familie van Andries na de oorlog persoonlijke zaken, foto’s en andere documenten mogen ontvangen, waaronder het bekende verslag van J.C Borgdorff.

*****

Verzamelen in Delft

Reserve 1e Luitenant N.W. Lingen is Adjudant Bataljons Commandant (B.C.), bij de Staf van I-24 RI en houdt een verslag bij over zijn bataljon:

“Het 24 R.I. is het reserve regiment van het Regiment Jagers. Het werd dus op de eerste mobilisatiedag gevormd uit officieren en manschappen die bij de Jagers hun opleiding hadden genoten en herhalingsoefeningen hadden verricht.  Op 29 augustus vond de Algehele Mobilisatie plaats, welke voor ons onderdeel (I-24) op 30 augustus ‘s avonds was voltooid.” (N.W. Lingen)

Andries wordt ingedeeld als dpl. Sergeant der Jagers bij de 1e sectie van 3-I-24 R.I. De eerste paar nachten verblijft hij in Delft, waar de mobilisatie van zijn bataljon heeft plaats gevonden. Hij slaapt met zijn compagnie in een Rooms Katholieke meisjesschool aan het Oosteinde 4 in Delft. Op zijn 29ste verjaardag, 2 september, is het tijd om zich te verplaatsen naar de uiteindelijke mobilisatiebestemming.

Het Oosteinde met links de St Rosaschool en de Oostpoort omstreeks 1939 (Bron: www.serc.nl)

Puiflijk in het Land van Maas en Waal

“Op 2 september 1939 vond de concentratie van het Veldleger plaats. Te 19:00 uur vertrok ons Bataljon per trein van Delft naar Puiflijk.” (N.W. Lingen)

2 september 1939 – Militairen van 24 R.I. op het perron te Delft klaar voor vertrek naar Puiflijk, gelegen in het land van Maas en Waal. Op de foto reserve Kapitein J.J. van Heyst (5e van links) in gesprek met de reserve 2e Luitenant Dr. M.G.J. Beets (6e van links). (Bron: www.grebbeberg.nl)

“Aankomst te Tiel 23:10 uur. Na een zware nachtmars kwam het Bataljon om 03:30 uur in Puiflijk (gemeente Druten) aan, alwaar de kwartieren in orde gemaakt en betrokken werden.

De nachtmars van Tiel naar Puiflijk op 2 naar 3 september 1939.

Puiflijk is een klein kerkdorp in het land van Maas en Waal, nabij Druten. Het telt circa 800 zielen en heeft weinig grote boerderijen of schuren. We moesten ons dus voornamelijk tevreden stellen met kleine schuren en zolderruimten. De enige grote gebouwen, die voor massalegering in aanmerking kwamen, waren een R.K. school en een graanpakhuis van de Ned. Chr. Boerenbond.” (N.W. Lingen) 

De grote kerk in Puiflijk. Voor een dorp van 800 inwoners een enorm gebouw volgens meerdere verslagen van I-24R.I. (Bron: www.collectiegelderland.nl)

Opdracht van I-24

“Commandant Brigade B had de opdracht de Maas-Waal stelling te bouwen en te bezetten. De Maas-Waal stelling moest de schakel vormen tussen de Grebbelinie en de Peellinie. 

In de rode cirkel bevindt zich Brigade B, waar I-24 als reserve bataljon dient onder direct commando van C-Brigade B. (bron: www.grebbeberg.nl)

24 RI kreeg het vak toegewezen tussen Waal en Rijksche Wetering. De frontlijn liep van steenfabriek “De Boschoven” langs de Puiflijksestraat over Puiflijk naar Altforst (ca. 3,5 km.). Ons Bataljon (min de 2e Compagnie) werd in dat zelfde vak aangewezen als Brigade Reserve. Als zodanig kwamen wij tactisch dus rechtstreeks onder C. Brigade B te staan.” (N.W. Lingen) 

N.W. Lingen: “Via de Waaldijk kwamen wij terug, ten einde nog even het fort “Nikkels” te inspecteren. Dit was onze meest linker sectie, wier opstelling op de driesprong Florastraat-Waaldijk tot een waar fort aan de binnenzijde van de Waaldijk was uitgebouwd, zodat het de trots van de 3e Compagnie was.” (Bron: Grebbeberg.nl)

“De frontlijn van de Brigade Reserve lag ca. 2,5 km. westwaarts van bovengenoemde lijn, namelijk langs de Florastraat in Boven-Leeuwen tot de Rijksche Wetering. Aan deze stellingen heeft mijn Bataljon tot aan het uitbreken van de oorlog gewerkt. Ze waren toen echter bij lange na niet gereed. De mitrailleursnesten en groepsopstellingen waren praktisch klaar, de meesten echter nog niet gecamoufleerd. Geen enkele commandopost was echter gereed. Ook niet de Bataljonscommandopost. ” (N.W. Lingen)

Contact met het thuisfront

Tijdens de mobilisatie mag Andries meermaals op verlof naar huis. Uit correspondentie met zijn vrouw Elizabeth noemt hij deze verloven: zakenverlof. Nu kunnen de gemobiliseerde militairen zowel op periodiek- als zakelijk verlof gaan. Daar Andries een functie heeft bij ‘Nederlanden van 1845’ is het goed mogelijk dat hij met enige regelmaat een lang weekend naar huis mag gaan, vanwege verplichtingen vanwege zijn werkgever. Het Nederlandse leger mag dan wel gemobiliseerd zijn, de gewone gang van zaken moet wel in Nederland doorgaan.

1940 – De eerste (halve) bladzijde van een brief van Andries aan zijn vrouw en gezin. In deze brief noemt Andries de naam van Luitenant Quadvlieg, wie later aan Elizabeth een brief zal schrijven. (Bron: familiearchief van der Windt)

Behalve dat Andries op verlof naar huis mag, bezoekt zijn vrouw Elizabeth hem ook in Puiflijk. Dit blijkt uit een latere brief van Reserve 1e Luitenant H. Quadvlieg, aan Elizabeth:

“Toen u met uw kinderen uw man eens bij de wacht in Puiflijk kwam opzoeken, ben ik aan u voorgesteld en ik meende toen te zien dat uw geluk heel groot was.” (H.Quadvlieg)

Deze brief van de Eerste Luitenant Qaedvlieg wordt pas op 3 juni 1940 geschreven en is verderop te lezen in het hoofdstuk ‘Na de oorlog’.

Alles rustig tot dat Duitsland ons aanvalt?

Reserve-kapitein der Jagers J.J. van Heyst – Compagnie Commandant van 2-I-24RI – houdt de gehele mobilisatie een dagboek bij. Per dag noteert hij kort, wat zijn compagnie heeft gedaan. Al zit Andries niet in de 2e, maar 3e compagnie, geeft het wel een beeld hoe de verhouding van werkzaamheden zijn.

Uit dit dagboek blijkt dat de maand voorafgaand aan de oorlog vooral bestond uit pionieren, stellingbouw en exerceren. Tijdens de eerste paar maanden van de mobilisatie – vooral september – worden er nog marsoefeningen gehouden, dit neemt daarna af; na 3 februari geen enkele marsoefening meer. Tijdens de gehele mobilisatie noteert hij maar drie dagen met schietoefeningen: 21 september, 5 maart en 5 april.

Het lijkt dus alsof alles rustig voortkabbelt totdat de Duitsland op 10 mei 1940 ons land volledig uit het niets aanvalt. Echter, op dinsdag 7 mei 1940 noteert hij dat de periodieke- en zakenverloven zijn ingetrokken. En dat tot tweemaal toe die dag, het niveau van strijdvaardigheid wordt verhoogd. Om 15:00 uur naar niveau 1a en om 18:00 uur naar niveau 2a.

Broeit er iets in de lucht?